थॉमस एल. फ्रीडमॅन यांचा कॉलम: या युद्धानंतर बदलू शकतो मध्यपूर्वेचा इतिहास

इराणच्या अणू-पायाभूत सुविधांवर झालेले हल्ले मध्यपूर्वेच्या इतिहासातील एक ‘गेमचेंजर’ घटना म्हणायला हव्यात. या घटनाक्रमांमुळे दोन परिणाम होऊ शकतात. एक तर इराणचे सरकार कोसळेल आणि त्याच्या जागी अधिक धर्मनिरपेक्ष व सर्वसंमत शासनाची स्थापना केली जाऊ शकते. दुसरे म्हणजे, हा संघर्ष संपूर्ण प्रदेशात आग लावू शकतो आणि अमेरिकेलाही यात ओढू शकतो. एक मध्यम मार्गदेखील आहे : परस्पर संवादातून तोडगा, परंतु तो टिकाऊ राहणार नाही.या युद्धातील सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे या वेळी इस्रायलने इराणची अणुबॉम्ब बनवण्याची क्षमता संपुष्टात आणेपर्यंत लढा सुरू ठेवण्याची शपथ घेतली आहे. आणि यासाठी इराणच दोषी आहे. त्याने आपल्या युरेनियम संवर्धनाला खूप वेगाने वाढवले आहे. त्याने आपल्या या प्रयत्नांना इतक्या आक्रमकपणे लपवले की आंतरराष्ट्रीय अणुऊर्जा एजन्सीलाही म्हणावे लागले की, इराण आपल्या अणुप्रसार न करण्याच्या जबाबदाऱ्यांचे पालन करत नाही. तसे इस्रायलने गेल्या १५ वर्षांत अनेक वेळा इराणी अणुकार्यक्रमाला लक्ष्य केले आहे, परंतु प्रत्येक वेळी ते एकतर अमेरिकेच्या दबावामुळे किंवा आपल्या लष्करी क्षमतेबद्दलच्या शंकेमुळे अंतिम क्षणी मागे हटले होते.

परंतु मोठा प्रश्न हा आहे की, इस्रायलने नतान्झसारख्या अणुसंवेदन सुविधांवर केलेल्या बॉम्बवर्षावाने युरेनियम संवर्धनासाठी वापरल्या जाणाऱ्या सेंट्रीफ्यूजला पुरेसे नुकसान पोहोचवले आहे का, ज्यामुळे ते काही काळासाठी निष्क्रिय झाले आहेत? यामुळे दुसरे काही नाही तरी इराणचे काम नक्कीच धीमे होईल आणि हे इस्रायलचे काही किरकोळ यश नसेल. तथापि, फोर्दो येथील अणुसुविधांना नुकसान पोहोचवले आहे की नाही हे अद्याप स्पष्ट नाही. या संघर्षाचा इराक, लेबनॉन, सीरिया आणि येमेनवर काय परिणाम होईल हादेखील प्रश्न आहे. कारण तेथे इराणने बऱ्याच काळापासून आपला प्रभाव कायम ठेवला आहे आणि सशस्त्र बंडखोरांना प्रोत्साहन देत आला आहे. हिजबुल्लाहची कंबर तोडल्याने या परिस्थितीत बदलाची सुरुवात आधीच झाली आहे आणि लेबनॉन-सीरियामध्ये याचा फायदा आधीच मिळाला आहे, जिथे नवीन, बहुलवादी नेत्यांनी सत्ता सांभाळली आहे. इराणच्या प्रभावक्षेत्रातून इराकमधील पलायनदेखील तेथील लोकांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर लोकप्रिय ठरले आहे.

एक दृष्टिकोन असाही आहे की, इराणदेखील जाणूनबुजून तेलाच्या किमती गगनाला भिडवून ट्रम्प प्रशासनाला अस्थिर करण्याचा प्रयत्न करू शकतो आणि पाश्चिमात्य देशांमध्ये महागाई वाढवू शकतो. यासाठी त्याला होर्मुझ सामुद्रधुनीमध्ये काही तेल किंवा गॅस टँकर बुडवावे लागतील आणि निर्यातीला प्रभावीपणे अडथळा येईल. वास्तविक, ही शक्यताच तेलाच्या किमती वाढवण्यासाठी पुरेशी आहे.

इस्रायलला असे वाटते की इराणच्या लोकांनीही आपल्या सरकारविरोधात आंदोलन करावे. इराणने आपल्या लोकांच्या भल्याऐवजी अणुबॉम्ब बनवण्यात खूप संसाधने वाया घालवली आहेत. इराणी सरकार लोकप्रिय नाही.

तुम्ही इस्रायलच्या गुप्तचर क्षमतेवर आश्चर्यचकित होऊ शकता. कारण त्याने इराणच्या वरिष्ठ लष्करी अधिकाऱ्यांचे अचूक स्थान शोधून त्यांना ठार केले आहे. यावरून असे दिसते की किती इराणी अधिकारी इस्रायलसाठी काम करण्यास तयार आहेत. कारण त्यांना आपले सरकार आवडत नाही. परिस्थिती अशी आहे की, जेव्हा जेव्हा इराणचे लष्करी आणि राजकीय नेते इस्रायलविरोधात ऑपरेशनची योजना आखण्यासाठी एकत्र येतात तेव्हा त्यापैकी प्रत्येकाला स्वतःला विचारावे लागते की, त्यांच्या बाजूला बसलेला व्यक्ती इस्रायलचा एजंट तर नाही ना? इराणच्या सर्वोच्च नेत्याने आपल्या प्रमुख सेनापतींना आपल्या डोळ्यासमोर मरताना पाहिले आहे आणि त्यांना निश्चितपणे माहीत आहे की इस्रायल त्यांनाही कधीही संपवू शकतो. गाझाच्या विपरीत इस्रायलने इराणी नागरिकांवर हल्ला करण्यापासून वाचण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न केले आहेत. कारण शेवटी इस्रायलला असे वाटते की त्यांनी स्वतःच आपल्या सरकारविरोधात आंदोलन करावे. कारण सरकारने त्यांच्या भल्याऐवजी अणुबॉम्ब बनवण्यात खूप संसाधने वाया घालवली आहेत. इराणचे लोक भलेही नेतन्याहूच्या आवाहनाने प्रेरित नसतील, परंतु हे निश्चित आहे की इराणचे सरकार जनतेत लोकप्रिय नाही. परंतु जर इस्रायल आपल्या प्रयत्नात अपयशी ठरला आणि सर्व घाव सोसूनही इराण अणुबॉम्ब बनवण्यात सक्षम झाला तर यामुळे प्रदेश पूर्वीपेक्षा अधिक अस्थिर होईल. तेल संकटही वाढेल आणि कदाचित इराण अमेरिका-समर्थक अरब शासनांवर हल्ला करण्यास प्रवृत्त होऊ शकतो. तेव्हा अमेरिकेसमोर या लढाईत उतरण्याशिवाय कोणताही पर्याय राहणार नाही.(न्यूयॉर्क टाइम्समधून)