RAW Agent Selection Process And Salary: भारत आणि पाकिस्तानदरम्यान तणावपूर्ण संबंध कायम असतानाच काही धक्कादायक खुलासे समोर येत आहेत. भारतामधील युट्यूबर ज्योती मल्होत्राबरोबरच गजला आणि इतर 11 जणांना पाकिस्तानसाठी हेर म्हणून काम करत असल्याचा आरोपाखाली अटक करण्यात आली आहे. या सर्वांविरुद्ध काही ना काही प्राथमिक पुरावे सापडल्यानेच त्यांना तपास यंत्रणांनी अटक केल्याची माहिती समोर येत आहे. हे सर्व हेर बेकायदेशीर कामांमध्ये सहभागी असून त्यांनी देशाच्या सुरक्षेशीसंबंधित महत्त्वाची माहिती शत्रू राष्ट्राला पुरवल्याचा संशय आहे. मात्र अशाप्रकारे केवळ भारतातच हेर आहेत असं नाही. प्रत्येक देशाची एक गुप्तहेर संघटना असते आणि तिथे गुप्तहेर बनण्याची इच्छा असणाऱ्यांना हेर बनून देशाची सेवा करण्याबरोबर चांगल्या कामाईचीही संधी असते.
रॉ एजंट्स असतात तरी कोण?
भारताची गुप्तहेर संघटना म्हणजेच रॉ अर्थात Research and Analysis Wing मधील एजंट्स हे प्रशिक्षित तज्ञ मंडळी असतात. भारताबाहेरील गुप्त माहितीची देवाणघेवाण करण्यात या एजंट्सची भूमिका फार महत्त्वाची असते. राष्ट्रीय तसेच अंतरराष्ट्रीय स्तरावर या एजंट्सच्या माध्यमातून गुप्तपणे कारवाया केल्या जातात. देशाची सुरक्षा अबाधित राहील याची काळजी घेण्याचं मुख्य काम हे या एजंट्सचं असतं. दहशतवादी कारवाया हाणून पाडणे, दहशतवाद्यांपासून देशाचं संरक्षण करणे आणि देशाच्या रजकीय हितांचं संरक्षण करणे हे गुप्तचरांचं मुख्य काम असतं. आता तुम्हाला प्रश्न पडला असेल रॉ एजंट बनण्यासाठी काय शिक्षण घ्यावं लागतं.
तर रॉ एजंट होणं हे सोपं काम नाही. यासाठी यूपीएससी, एसएससी सारख्या कठीण परीक्षा द्यावा लागतात. आता रॉ एजंट झाल्यानंतर किती पगार मिळतो हा प्रश्न पडणंही सहाजिक आहे. रॉ म्हणजेच रिसर्च अॅण्ड अॅनलिसीस विंगमध्ये अधिकारी होण्यासाठी थेट भरती प्रक्रिया राबवली जात नाही. ही खरं तर भारताबाहेर प्रामुख्याने काम करणारी यंत्रणा आहे. यामध्ये सहभागी होण्यासाठी विशिष्ट योग्यता, कौशल्य आणि प्रक्रियेमधून जावं लागतं.
आवश्यक असणाऱ्या गोष्टी
रॉ एजंट बनण्यासाठी आवश्यक असणाऱ्या गोष्टी खालीलप्रमाणे: –
नागरिकत्व – रॉ एजंट बनण्यासाठी उमेदवार भारतीय असणं अत्यावश्यक आहे.
शैक्षणिक पात्रता – कोणत्याही क्षेत्रातून पदवीपर्यंतचं किमान शिक्षण आवश्यक आहे. तसेच परदेशी भाषांचं ज्ञान, तंत्रज्ञान, कंप्युटर्सचं ज्ञान, अवलोकन करण्याची क्षमता या प्राथमिक गरजा आहेत.
वयाची मर्यादा किती – उमेदवार हा 56 वर्षांहून कमी वयाचं असणं बंधनकारक आहे.
कोणती वैशिष्ट्यं हवीत – तल्लख बुद्धी, गुप्तता बाळगण्याची क्षमता आणि उत्तम निर्णय घेण्याची क्षमता. परदेशी भाषांचं ज्ञान. खास करुन स्थानिक आणि अंतरराष्ट्रीय भाषांचं ज्ञान असल्यास अतिरिक्त फायदा होतो. तसेच स्ट्रॅटर्जिक थिकिंगचं कौशल्य असणं फायद्याचं असतं.
भरती कशी केली जाते?
खालील पद्धतीने रॉ एजंट्सची भरती केली जाते –
1) यूपीएससी आयएएस, आयपीएस, आयएफएस आणि आयआरएससारख्या ग्रुप-ए पदावंर भरतीसाठी सिव्हिल सेवा परीक्षा म्हणजेच सीएसई परीक्षा घेतली जाते. ती उत्तीर्ण होणं आवश्यक आहे. लाल बहादूर शास्री राष्ट्रीय प्रशासन अकादमीमध्ये फाऊंडेशन कोर्सदरम्यान रॉ अधिकारी होऊ शकतात अशा उमेदवारांची निवड केली जाते. या उमेदवारांना सायकोलॉजिकल चाचण्यांसाठी बोलावलं जातं. हे आवश्यक का आहे? असा प्रश्न पडला असले तर रॉमध्ये जास्तीत जास्त क्लास वन अधिकारी हे सिव्हिल सेवा खास करुन आयपीएस आणि आयएफएस पदावरुन नियुक्त केले जातात.
2) अन्य सरकारी विभागांमधून नियुक्ती – रॉमध्ये भरती करण्यासाठी उमेदवार अन्य संस्थांमधून ज्यामध्ये गुप्तचर यंत्रणा, भारतीय लष्कर, हवाईदल, नौदलाबरोबर मिलेट्री इंटेलिजन्समधील व्यक्तींची निवड केली जाते. मिलेट्री इंटेलिजन्समधील अधिकाऱ्यांना विशेष प्राधान्य दिलं जातं.
3) एसएससी सीजीएल किंवा एसीआयओ परीक्षा – काही दाव्यांनुसार, स्टाफ सिलेक्शन कमीशन म्हणजेच एसएससी, कंबाइण्ड ग्रॅजूएशन लेव्हल म्हणजेच सीजीएल परीक्षांमधून किंवा असिस्टंट सेंट्रल इंटेलिजन्स ऑफिसर म्हणजेच एसीआयओ परीक्षांच्या माध्यमातून रॉमध्ये प्रवेश मिळवणं शक्य आहे. हा मार्ग तळाशी असलेली कर्मचाऱ्यांची फळी निवडण्यासाठी वापरला जातो. कामगिरीच्या आधारावर या लोकांना बढती मिळत जाते.
4) सीडीएस परीक्षा (लष्करी पार्श्वभूमी) – कंम्बाइण्ड डिफेन्स सर्व्हिसेस म्हणजेच सीडीएस परीक्षेच्या माध्यमातून लष्कर, नौदल आणि वायूसेनेत सहभागी होणाऱ्या अधिकाऱ्यांना रॉसाठी पात्र ठरु शकतात. लष्करी पार्श्वभूमी असलेल्यांना विशेष प्रशिक्षणाच्या आधारावर रॉमध्ये सहभागी करुन घेतलं जातं.
रॉ एजंट्स कसे निवडतात?
रॉ एजंट्स निवडण्याची पद्धत फारच गुप्त आहे. यासंदर्भात सार्वजनिक क्षेत्रात फारशी माहिती उपलब्ध नाही. त्यामुळेच या भरतीसंदर्भातील जाहिराती किंवा निवेदनं छापली जात नाहीत. रॉ स्वत: संभाव्य उमेदवारांची निवड करतं. शैक्षणिक पार्श्वभूमी, अनुभव आणि विशेष गुणवैशिष्ट्यं किंवा प्राविण्य म्हणजे उदाहरण घ्यायचं झाल्यास सायबर सुरक्षा, तांत्रिक तज्ज्ञ असल्यास अशा आधारावर निवड केली जाते. यानंतर मानसिक चाचणी आणि फेरतपासणीनंतर निवड केली जाते.
रॉ एजंट्सचे प्रकार –
फिल्ड एजंट्स – जे प्रत्यक्षात मोहिम राबवतात.
डेस्क ऑफिसर – जे गुप्त माहितीची पडताळणी करुन धोरणं ठरवतात
तांत्रिक तज्ज्ञ – सायबर तज्ज्ञ, सिग्नल इंटेलिजन्स आणि तांत्रिक देखभाल
भाषा तज्ज्ञ- स्थानिक किंवा अंतरराष्ट्रीय भाषांमधील तज्ज्ञ
राजकीय सल्लागार – निती, धोरणं ठरवणे आणि सरकारला सल्ला देण्याचं काम.
रॉ एजंटला किती पगार असतो?
रॉ एजंट्सची माहिती फारच गोपनीय ठेवली जाते. त्यामुळे रॉमध्ये काम करणाऱ्या अधिकाऱ्यांच्या पगाराबद्दलची कोणतीही आकडेवारी सार्वजनिक जीवनामध्ये उपलब्ध नाही. मात्र आयएएस, आयपीएस आणि इतर मोठ्या पदांवरील अधिकाऱ्यांच्या पगाराच्या आकड्यांवरुन रॉ एजंट्सच्या पगाराचा अंदाज बांधता येतो. आयएएस अधिकाऱ्याचं वेतन हे साधारणपणे किमान 56 हजार ते जास्तीत जास्त दर महा अडीच लाखांदरम्यान असतं.
