‘डीपसीक’ हे चीनमध्ये २०२३ च्या मे महिन्यात स्थापन करण्यात आलेले एआय स्टार्टअप आहे. या कंपनीचे संस्थापक लियांग वेनफेंग यांनी २०२१ मध्ये ‘एनव्हिडीया’च्या जीपीयूची खरेदी सुरू केल्याने एआय मॉडेल्सच्या विकासाला गती मिळाली. ‘डीपसीक’ची एआय मॉडेल्स अत्याधुनिक कार्यक्षमतेची, किफायतशीर आहेत. हे तंत्रज्ञान अवघ्या ५० कोटी रुपयांत विकसित झाले. त्यामुळे जागतिक एआय क्षेत्रात ‘डीपसीक”ची प्रकर्षाने नोंद घेतली गेली. ‘ओपन एआय’चे सीईओ सॅम आल्टमन यांनी म्हटले होते की, चॅट जीपीटीसारखे प्रगत एआय साधन बनवणे कोणालाच सहज जमणार नाही. प्रत्यक्षात “डीपसीक’चे R1 मॉडेल लाँच झाल्यावर एनव्हिडीयासारख्या मोठ्या टेक कंपनीच्या शेअर्समध्ये २०% घसरण होऊन तिचे बाजारमूल्य सुमारे ६०० अब्ज डॉलरने घटले. परिणामी वैश्विक तंत्रज्ञान आणि गुंतवणूक क्षेत्रात अस्थिरता निर्माण झाली. दोन्हीकडून प्रचंड गुंतवणूक ‘एआय’च्या क्षेत्रातील वेगवान वाढ आणि नाविन्यामागे मोठ्या प्रमाणातील आर्थिक गुंतवणूक हे मुख्य कारण आहे. ‘ओपन एआय’ला मायक्रोसॉफ्टकडून सुमारे १० अब्ज डॉलरचा वित्तपुरवठा झाल्याचे वृत्त आहे. या प्रचंड गुंतवणुकीमुळे ‘ओपन एआय’ला डेटा सेंटर्सचा विस्तार, संशोधन आणि चॅट जीपीटीची कार्यक्षमता वाढवणे शक्य झाले. फेसबुकनेही आपल्या एआय विभागात अब्जावधी डॉलर गुंतवल्याची चर्चा आहे. शेकडो संशोधक, अभियंत्यांच्या सहयोगाने त्यांनी LLaMA सारखी मोठी भाषिक मॉडेल विकसित केली आहेत. दुसरीकडे, डीप माइंड आणि गुगल एआय यांनी हातमिळवणी करून ‘जेमिनी’सारखी मॉडेल तयार करण्यासाठी अब्जावधी डॉलर गुंतवले आहेत. गुगलच्या विस्तृत सेवांची पार्श्वभूमी पाहता, उच्चस्तरीय डेटा सेंटर आणि अल्गोरिदम संशोधनावर मोठ्या प्रमाणात खर्च होत आहे. ‘डीपसीक’ने या तुलनेत कमी संसाधने असूनही R1 हे अत्याधुनिक एआय मॉडेल विकसित केले. ‘डीपसीक’च्या गुंतवणुकीत सरकारी अनुदानांशिवाय खासगी गुंतवणुकीचा आणि आंतरराष्ट्रीय मदतीचाही समावेश होता. अमेरिका-चीन संघर्ष गेल्या काही वर्षांत एकीकडे तंत्रज्ञानाची भरारी सुरू असताना दुसरीकडे विविध देशांतील राजकीय आणि व्यापाराशी संबंधित संघर्षही वाढत होते. २०२२-२३ मध्ये अमेरिकेने चीनला अत्याधुनिक चिप्स आणि संबंधित तंत्रज्ञानाच्या निर्यातीवर निर्बंध घातले. त्यामुळे चीनमधील हाय-टेक उद्योग आणि एआय क्षेत्रापुढे मोठे आव्हान उभे राहिले. अमेरिकेच्या तत्कालीन बायडेन प्रशासनाचे म्हणणे होते की, चीनला चिप्सचा खुला पुरवठा होत राहिल्यास जागतिक सुरक्षेला धोका निर्माण होईल. या भूमिकेमुळे केवळ व्यापारी संबंधच नव्हे, तर तंत्रज्ञान-विकासावरही मोठ्या प्रमाणावर परिणाम झाला. अल्प संसाधनांत मॉडेल विकसन अमेरिकेच्या या निर्बंधांचा फटका चीनमधील अनेक कंपन्यांना बसला. विशेषत: एआयमधील संशोधन, प्रशिक्षण आणि मॉडेल-विकासनासाठी उच्च-कार्यक्षमतेचे जीपीयू अत्यावश्यक असतात. एनव्हिडियासारख्या अमेरिकी कंपन्यांकडून होणारा चिप्सचा पुरवठा मर्यादित झाल्याने चीनमधील स्टार्टअप्ससमोर मोठी अडचण उभी राहिली. अशा कठीण परिस्थितीत लियांग वेनफेंग यांच्या नेतृत्वाखाली कार्यरत असलेल्या टीमने कमी जीपीयू संसाधने असतानाही अधिक परिणामकारक एआय मॉडेल तयार करण्यावर भर दिला. साधारणपणे जीपीयू आणि प्रचंड डेटावर अवलंबून राहणारे एआय संशोधन ‘डीपसीक’ने अधिक कुशलतेने राबवले. प्रशिक्षणाची प्रक्रिया, अल्गोरिदम ऑप्टिमायझेशन आणि हार्डवेअरच्या उपयोगात नावीन्यपूर्ण पद्धती वापरल्या. अल्प संसाधनांतही गुणवत्तापूर्ण एआय मॉडेल विकसित करणे शक्य असल्याचे ‘डीपसीक’ने दाखवून दिले. भारतासाठी नवी संधी भारतीय तंत्रज्ञान क्षेत्र जागतिक स्पर्धेत उतरत असताना, स्टार्टअप आणि इनोव्हेशन इको-सिस्टिमसाठी ही एक मोठी संधी ठरू शकते. भारतीय बँका, वित्त संस्था, उत्पादन क्षेत्र आणि लॉजिस्टिक उद्योगांमध्ये एआयवर आधारित स्वयंचलित सेवा आणखी बळकट होऊ शकतात. ‘डीपसीक’सारखी साधने वापरून तांत्रिक संस्थांचे अभ्यासक्रम अधिक अद्ययावत आणि उपयोजनक्षम बनवता येतील. संशोधन संस्थांनाही एआयच्या संदर्भात नवे प्रयोग आणि प्रकल्प हाती घेता येतील, त्यातून एआय निष्णातांची नवी पिढी तयार होऊन या क्षेत्रात नव्या स्टार्टअप्सची लाट येऊ शकेल. एआय आधारित सेवांची गरज वाढून डेटा विश्लेषक, मशीन लर्निंग इंजिनिअर, प्रॉडक्ट डेव्हलपर आदी तांत्रिक कौशल्यांना मोठी मागणी निर्माण होईल. कडक धोरणे आवश्यक ‘डीपसीक’सारखी साधने मोठ्या प्रमाणात वापरली जातील, तशी भारतीय नियामक संस्थांनाही डेटा संरक्षण व गोपनीयतेबाबत अधिक कडक धोरणे आखावी लागतील. या क्षेत्रातील तांत्रिक अधिष्ठान वाढवण्यासाठी अत्याधुनिक नियम, मानकांची अंमलबजावणी करावी लागेल, जेणेकरून तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर सुनिश्चित करता येईल. जागतिक बाजारपेठेत भारतीय प्रतिभेची चमक दाखवण्यात किफायतशीर एआय साधने महत्त्वाची भूमिका बजावतील. योग्य नियमन, सुरक्षा आणि नैतिक मूल्यांचा आदर राखून, भारतही एआयमधील संभाव्य शक्ती म्हणून उदयाला येऊ शकतो. (संपर्कः ameyp7@gmail.com)
Source link
